Birinci Nev’: Ellah’ın kendisine mahsûs ilmidir ki; -Ellah’ın dilediği kadarını, dilediği kullarına bildirmesi müstesna- hiçbir melek, hiçbir ins ve hiçbir cin, ona vâkıf olamaz.[1] Bu ilim, asıldır ve asla değişmez.

İkinci Nev’: Levh-i Mahfûz’dur ki; ezelden ebede kadar olmuş ve olacak bütün eşya, ilmî proğram ve fizîkî şekil sûretinde O’nda yazılmıştır. Bu yazıyı, peygamberler ve sırr-ı verâset-i nübüvvete mazhar bazı zevât-ı âliye, izn-i İlâhî ile bazen keşfedebilirler. Levh-i Mahfûz’daki yazılar, ekseriyetle değişmez. Ancak bazı şerâite bağlı olarak nâdiren değişebilir.

Üçüncü Nev’: Levh-i Mahv ve İsbât’tır ki; Levh-i Mahfûz’un aksi ve gölgesi hükmündedir. Zamanın hakîkati olan bu levha, Cenâb-ı Hakk’ın yazar-bozar bir defteridir. Levh-i Mahfûz’dan daha fazla tağayyürâta tâbi’dir. Şartlara bağlı olarak çok defa değişebilir. Gelecek âyet-i kerîme, bu üç nev’i kaderi ifâde etmektedir:

يَمْحُوا اللّٰهُ مَا يَشَٓاءُ وَيُثْبِتُۚ وَعِنْدَهُٓ اُمُّ الْكِتَابِ

“Ellahu Teâlâ, dilediği şeyi mahveder ve dilediğini isbât eder; indinde kitabın aslı mevcûddur ve her şey, onda mahfûzdur.”[2]

Hadîs-i Nebevî’de vardır ki: “Sadaka, belâyı def’ eder ve ömrü uzatır.”[3] İşte bu değişiklik, Levh-i Mahfûz veya Levh-i Mahv ve İsbât’ta olan değişikliktir. Yoksa ilm-i İlâhî’de olan bir değişiklik değildir. Yani sadaka, ilm-i İlâhî’de tesbît edilen ömrü uzatmaz. Çünkü ilm-i İlâhî değişmez. Cenâb-ı Hak, o kişinin sadaka vereceğini ve o sadaka sebebiyle Levh-i Mahfûz veya  Levh-i Mahv ve İsbât’ta yazılı olan ömrünün uzatılacağını bilir. Meselâ; bir adamın ömrü, Çarşamba günü saat beşte bitiyor. “O vakit ölecektir.” diye Levh-i Mahfûz’da yazılıdır. Amma ilm-i İlâhî’de o ecel, sadaka vermemek şartıyla kayıdlıdır. Fakat o şart, sâdece ilm-i İlâhî’de var olup Levh-i Mahfûz’da yazılı değildir. Ne melek, ne de insan, bu sırra vâkıf olabilir. Ölüm meleği, Levh-i Mahfûz’daki hükme göre hareket edip o adamın ruhunu kabzetmeye giderken, o adam, birkaç dakîka evvel bir sadaka veriyor. Bu sadaka, Levh-i Mahfûz’daki hükmü değiştiriyor; dolayısıyla o adamın ömrü, Levh-i Mahfûz’daki kadere göre uzatılmış oluyor. Her ne kadar Levh-i Mahfûz’da, o adamın sadaka verip ömrünün uzatılacağı yazılı değilse de Cenâb-ı Hak, onun sadaka vereceğini ve bu yüzden onun ömrünü uzatacağını bildiği için meleğe emreder; “Geri dön! O adamın canını alma! Verdiği sadaka sebebiyle onun ömrünü uzattım.” der. Böylece meleğin vazîfesi, te’hîr edilmiş olur.

Levh-i Mahfûz, Levh-i Mahv ve İsbât’a nisbeten daha sâbit ve dâimîdir. Levh-i Mahfûz’da olan bâzı kayıtlar vardır ki; Levh-i Mahv ve İsbât’ta yoktur. Meselâ: Levh-i Mahv ve İsbât’ta, “Filân adam şakîdir.” diye yazılıdır. Bir velî de Cenâb-ı Hakk’ın tevfîkiyle bu levhayı keşfedip, bu adamın şekâvet ehli olduğunu görür. Hâlbuki bu adamın şekâveti, ana-babasının hukûkuna riâyet etmemek veyahut sâlih bir zâtın duâsına mazhar olmamak şartıyla mukayyeddir. Fakat bu şart, Levh-i Mahfûz’da olduğu halde, Levh-i Mahv ve İsbât’ta yoktur. Sonra bu adam, ana-babasına itâat etti veyahut sâlih bir zâtın duasına mazhar oldu. O itâat ve duâ sebebiyle o adam, ehl-i saâdet oldu. Bu misâlde de ana-babaya itâat veya o sâlih zâtın duâsı, Levh-i Mahv ve İsbât’taki yazıyı değiştirdi. Ellah’ın Zât’ına mahsûs ilm-i İlâhî’yi ve Levh-i Mahfûz’u değiştirmedi.

İşte bunun gibi, bâzı şerâit altında bâzı sâlih amellerin, Levh-i Mahv ve İsbât’ı değiştirdiği çok defa vâki’ olur. Bâzen sâlih ameller, Levh-i Mahfûz’u da değiştirebilir. Çünkü bu iki kader levhası, şerâite bağlı olarak değişebilir. Ama ilm-i İlâhî, her şeyi ihâta ettiği için sâbittir ve değişmez.

( Semendel Yayınlarından Kader Risalesi ve Şerhi adlı eserden alınmıştır.)

[1] Cin, 72:26-27.

[2] Ra’d, 13:39.

[3] Heysemî, Mecmaü’z-Zevâid, 3/63.