وَلَهُ الْجَوَارِ الْمُنْشَاٰتُ فِي الْبَحْرِ كَالْاَعْلَامِ

“Denizlerde dağlar gibi yapılmış yüksek gemiler, yalnız Rahman’ındır ki; sizler o gemilere biner, istediğiniz yere seyr ü sefer eder ve yüklerinizi götürürsünüz.”[1]

Kur’an-ı Mu’cizu’l-Beyan, bu ayet-i kerimede, insanların ticaret ve nakliyatları için en mühim bir sebeb ve denizlerden istifade edebilmenin vasıtası olan gemilerden bahsetmektedir. Gemileri zahiren inşa eden insanlar olması hasebiyle, Kur’an, sebebi müsebbebin icadından azletmek için لَهُ “Yalnız O’nundur.” tabirini kullandı. Gemileri inşa eden zahiren insan olduğu için; ayet-i kerime, beşeri gafletten ikaz ederek, “Bu gemilerin asıl maliki ve sahibi siz değilsiniz. O gemilerin sahib ve maliki Rahman’dır. O Rahman, bu gemileri yapma kabiliyetini size ihsan ettiği gibi; o gemilerin malzemelerini de O ihsan etmiştir. Hem gemi yapma san’atını, ilk olarak bir peygamberi vasıtasıyla size ta’lim eden yine O’dur. O gemilerin yürümesi için gerekli olan su, hava, ateş gibi unsurları size musahhar eden de O’dur. Bu nimeti ve san’atı kendinize mal ederek gaflete ve küfran-ı nimete düşmeyin.” diye ifade eder. Bununla tevhidi isbat edip, şirki şiddetle reddeder.

جَوَارِ kelimesi, جَارِيَةٌ kelimesinin cem’idir. جَارِيَةٌ kelimesi, bu ayette büyük gemi anlamında kullanılmıştır. Lugat itibariyle cariye; cereyan eden, gezen manasındadır. Kadın kölelere de cariye denilir. Çünkü onlar da hür olmayıp efendilerinin emriyle gezer ve hizmet ederler. Bu ayet-i kerime, gemiler için اَلْفُلْكُ veya اَلسَّف۪ينَةُ tabirini kullanmayıp, جَارِيَةٌ kelimesini istimal etmekle, onların denizlerde cereyan etmesindeki san’at-ı Rabbaniyeyi ve insana teshir edilmesindeki nimet-i İlahiyeyi göstermektedir. Çünkü gemiler, insan eliyle yapılırken hareket etmiyorlar. Ayet, o gemilerin denizdeki cereyanını göstererek hakiki Sani’ ve Mün’im’ini bildirir.

تعليق الحكم بالمشتق يفيد علية مأخذ الاشتقاق للحكم

Yani “Hükmü, müştak (türemiş) bir kelimeye talik etmek, me’haz-i iştikakın illet-i hüküm olduğunu ifade eder.” kaidesince; Kur’an-ı Hakim, bazen bir hükmü beyan eder. O hüküm içinde müştak bir kelimeyi zikreder. Me’haz-i iştikakın illet-i hüküm olduğunu ifade eder.

İşte Kur’an, وَلَهُ الْجَوَارِ الْمُنْشَاٰتُ فِي الْبَحْرِ كَالْاَعْلَامِ “Denizlerde dağlar gibi yapılmış yüksek gemiler yalnız O’nundur.” ayet-i kerimesiyle bir hükmü beyan ediyor. Ayet-i kerimede geçen الْجَوَارِ kelimesi, اَلْجَارِيَةُ kelimesinin çoğuludur. اَلْجَارِيَةُ kelimesi, müştak bir kelimedir. Me’haz-i iştikak olan cereyan, hükmün illetidir. Demek denizlerde gemileri cereyan ettiren kim ise, gemiler de O’nundur. Esbabın tesiri yoktur. Bir gemiye sahib çıkabilmek için, cereyan fiiline de sahib çıkmak gerektir. Cereyan fiiline sahib çıkabilmek için de denizlere, rüzgara, ateşe, gemi yapımında kullanılan malzemelere sahib çıkmak lazımdır. Kısaca bir geminin sahibi kim ise, bütün kâinatın sahibi de O’dur.

Kur’an-ı Mu’cizu’l-Beyan, الْجَوَارِ tabiriyle ifade eder ki: “Madem bu gemilerin cereyan ettirilmesi, ancak umum kâinatı kabza-i tasarrufunda tutan Zat’a hastır. O halde bu nimetin maliki, yalnız Ellah’tır. Size gemileri yapmayı öğreten de O’dur.” Nitekim ilk olarak gemi yapmak san’atı, Hazret-i Nuh (as)’a Cenab-ı Hak tarafından bir mu’cize eseri olarak öğretilmiş ve bu san’at, O’nun eliyle beşere hediye edilmiştir.[2]

الْمُنْشَاٰتُ kelimesi iki manaya gelmektedir:

Birincisi: Merfuat (yükseltilmiş) manasındadır. Bu takdirde murad, gemilerin kendilerinin yüksek olmasıdır. Veyahut yelkenleri açılan gemi demektir. Bu cihete göre mana-yı ayet şöyledir: “Denizde akıp giden ve yelkenleri açık dağlar gibi yüksek gemiler, yalnız O Rahman’ındır.”

İkincisi: Muhdesat, masnuat (yapılmış veya yaratılmış) manasındadır. Bu manaya göre gemileri yapandan murad ya Sani-i hakiki olan Cenab-ı Hak’tır. Bu takdirde الْمُنْشَاٰتُ kelimesinin manası: “Ellah’ın takdir ve ta’limiyle yapılmış gemiler” demektir. Veyahut murad, nev-i beşerdir ki; zahiren onun eliyle yapılmaktadır. Bununla beraber ayet-i kerime ifade eder ki: “Zahiren sizin elinizle yapılan bu gemilerin hakiki Sanii Cenab-ı Hak’tır ki; gemileri yapmayı size O öğretmiştir ve o gemileri denizlerde cereyan ettiren de O’dur.”

Bir kıraate göre “ش” harfinin kesresi iledir. Yani الْمُنْشِاٰتُ şeklindedir. Buna göre “Denizlerde dağlar gibi dalgalar meydana getiren, denizleri yaran, seferde uzun mesafeleri  kat’eden, yol alan gemiler” manasındadır.

كَالْاَعْلَامِ kelimesi ise iki manadadır: Ya “dağlar gibi” demektir. Veyahut “bayraklar gibi” manasındadır. Bu kelimede bir ihbar-ı gaybi vardır. Çünkü Kur’an nazil olduğu zaman, bugün yapılan dağlar gibi büyük gemiler yoktu. Bu kelime, istikbalde böyle büyük gemilerin yapılacağını ve o gemilerin denizde batmadan gidebileceğini bildirmekle gaybdan haber vermektedir. Madem O Zat-ı Rahman, gemiyi, denizi, havayı emrinize ve hizmetinize amade etmiştir. Elbette bu nimetlerin karşılığı olarak sizden şükür isteyecektir. Şükür vazifesini ifa eden ile etmeyeni aynı seviyede tutmayacaktır. Şükredene mükafat, küfran-ı nimet edene de ceza verecektir. Madem burada böyle bir mükafat ve ceza tam olarak icra olunmuyor. Öyle ise bir dar-ı mükafat ve bir mahall-i ceza olacaktır. Demek haşir haktır.

(Semendel Yayınlarından Rahman Suresi’nin Tefsiri adlı eserden alınmıştır.)

[1] Rahman, 55:24.

[2] Hud, 11:37 ; Mu’minun, 23:27.